Ақсақ Темірдің тасы - Алтын Орданы алғаш шайқаған жорығының куәсі

Құрметті оқырман, сайттың бұл тармағында көптен бері жазбай кеткеніме кешірім өтінемін. Өмірімде әр-түрлі жағдай болып тұрғасын кейде уақыт пен мүмкіншілік болмай қалады )))

2022 ж сәуір айында екінші ұлымды жұбайыммен бірге Ресейдің Санкт-Петербург қаласының доқтырларына апарып қайттық. Қолым бос кезінде қаланың бір бөлігін жаяу аралап шықтым. Соның ішінде Эрмитаж да болды. 3-қабатты Эрмитаж (патшалардың Зимний Дворец деп аталатын сарайы) мұражайында әр-түрлі тарихи жәдігерлер жұрттың назарына ұсынылып тұр. 1-ші қабатында "Октябрьская" (Қазан төнкерісінде большевиктердің сарайға алғашқы кірген жері) баспалдағының қасындағы бөлмеде Ақсақ Темірдің Алтын Ордаға қарсы бірінші жорығының куәсы - бетіне көне жазуы қашалған тас тұр.

Тасты жақыннан видео, фотоға түсіріп сіздермен бөлісемін. Оған қоса басқа да пайдалы сілтеме мен деректі жазып кетемін.

Алдымен қысқа бір видео:



Фото сүреті мынадай (компьютеріңізге жүктесеңіз оригинал сапамен ашылады):



Ал енді бұл тастың тарихы жайлы деректер:

https://www.inform.kz/ru/plita-s-nadpis-yu-timura_a2223689

Плита с надписью Тимура (1391г.) расположена в Улытауском районе Карагандинской области, на вершине сопки Алтыншокы, Улытауские горы.
Тамерлан, Тиму́р (1336-1405) - один из великих мировых завоевателей, сыгравший заметную роль в истории Средней Азии и Кавказа. Выдающийся полководец, эмир (с 1370). Создатель крупной державы со столицей в Самарканде. Основатель династии тимуридов. Полное имя Тимура - Тимур бин Тарагай Барлас (Tīmūr bin Taraġay Barlas - Тимур сын Тарагая из Барласов)
Поход начался в конце января 1391 года. Из Ташкента войска двинулись прямо на север через суровую Голодную степь и примерно через три недели достигли западных отрогов Улытау. Здесь Тимур (Тамерлан) приказал соорудить высокую каменную пирамиду, на которой была высечена надпись о том, что он с двухсоттысячным войском пошел по кровь Тохтамыш хана. Надпись была нанесена на темной амфиболитовой плите.
Всего можно различить одиннадцать строк. Три из них написаны арабским шрифтом и содержат кораничесий текст. Остальные написаны знаками уйгурского алфавита и содержат следующий текст: «В стране семисот черных токмак в год овцы, в средний весенний месяц султан Турана Темурбек шел двумястами тысячи войск, имени своего рода, на кровь Токтамыш-хана. Достигнув этой он воздвиг этот Курган, дабы он был знаком. Бог да окажет провосудие! Если богу будет угодно! Бог да окажет милосердие людям! Да вспомнит о нас с милосердием!».
Плита с надписью находилась у насыпного каменного сооружения с двумя большими ямами, образующими в плане «восьмерки». В ямах и рядом с ними обнаружено большое количество ошлакованных обожженных камней. Судя по шлаку и планировке внутренней части сооружения, можно предположить, что здесь была печь для обжига, по внешней форме явно проглядывается насыпной Курган.
В 1935 году обнаружен академиком К.Сатпаевым, а в 1936 году перевезен в Эрмитаж. В 1940 году был опубликован перевод надписи профессором И.Пеппе и академиком А.Маргулан. Камень в настоящее время хранится в Государственном Эрмитаже (Санкт-Петербург).

Әмір Темірдің бұл жорығының маршруты төмендегі картада көрсетілген:



1391 ж Ташкентте қыстап шыққан қолы қаладан шығып Сырдария мен Қаратаудың арасын бойлап қазіргі Шиелі жақта тау жотасын айналып Сарысу өзеніне беттеді. Қаратаудан неге асып өтпеді десеңіздер төменге 2017 ж 26 сәуірінде Қаратаудың арасымен өтетін бір жолдың сұреті:



Жалпы Ақсақ Темірдің бұл жорығы қазіргі Қазақстанның Түркістан, Қызылорда, Жезқазған, Қарағанды, Қостанай, Ақтөбе облыстарының жерімен өтті, оған Ташкент-Шымкент өңірінде қыстап жүретін Дулаттың да кейбір ұрпағы қатысқан болу мүмкін. Бір өкініштісі, жорықтың айғағы - көне жазуы бар тас, сан-ғасырлар бойы өз орнында сақталып тұрып 1935-1936 жж шетелге өз қазағымыздың қолымен жіберілді. Бұдан сабақ алуымыз керек.

Ақсақ Темірмен текетіресте әлсіреген Алтын Орда нәтижесінде бірнеше хандықтарға ыдырап орыс мемлекетінің күшіне мінуіне де алып келді. Соны енді мойындағысы келмей ме, әйтеуір тас көпшілік келмейтін бірінші қабаттың бір қуысында, есіктің қасында жатыр. Рахметі осындай ))) Тіпті жазылған мәтіннің дұрыс аудармасын тастың қасындағы табличкаға жазуға ынтасы жоқ көрінеді

Көбірек мәлімет мына сілтеме арқылы

https://www.youtube.com/watch?v=LSyJAZIkblY

https://www.youtube.com/watch?v=P8CTjp4wKcE

FaLang translation system by Faboba